Jak ułożyć dobrze zbilansowany jadłospis w placówkach oświaty

Jak ułożyć dobrze zbilansowany jadłospis w placówkach oświaty?    Żywienie w placówkach oświaty wygląda bardzo różnie. Zazwyczaj w większości przedszkoli, posiłki zapewniają 75% dziennego zapotrzebowania kalorycznego i są rozłożone na 3-4 posiłki. Na ogół są to dwa posiłki główne (śniadanie i obiad) oraz 1 lub 2 przekąski (2 śniadanie/podwieczorek).

W większości szkół zazwyczaj serwuje się tylko obiady. Obiady powinny dostarczać około 35-40% dziennego zapotrzebowania kalorycznego.

W artykule skupie się na placówkach, które zapewniają 75% dziennego zapotrzebowania kalorycznego.

Jak ułożyć dobrze zbilansowany jadłospis w placówkach oświaty – posiłki główne

Posiłki główne (śniadanie, obiad), by były dobrze zbilansowane muszą składać się z następujących składowych:

• PRODUKTY ZBOŻOWE lub SKROBIOWE

Produkty zbożowe, to wszelkiego rodzaju pieczywa, mąki, płatki, makarony, kaszę, itp. Produktem skrobiowym są ziemniaki.

• BIAŁKO

Źródłem białka są  wędliny, mięso, ryby, jaja, mleko i jego przetwory (z wyłączeniem masła), strączki.

• TŁUSZCZ

Źródłem tłuszczów są masło, oleje, tłuste nasiona (słonecznik, dynia, siemnie lniane, itp.), orzechy.

• OWOC lub WARZYWO

Dobrze zbilansowanym śniadaniem będzie:

Kanapka z wędliną: Kromka chleba (produkt zbożowy) + masło (tłuszcz) + wędlina (białko) + sałata, pomidor (warzywa)

Lub

Kanapka z pastą ze strączków: Kromkach chleba + pasta z ciecierzycy z dodatkiem oleju (białko, tłuszcz) + ogórek (warzywo)

Lub

Owsianka: mleko (białko) + płatki owsiane (produkt zbożowy) + nasiona słonecznika (tłuszcz) + starte jabłko i rodzynki (owoc)

Jak ułożyć dobrze zbilansowany jadłospis w placówkach oświaty – przekąski

Dobrze zbilansowane przekąski (2 śniadanie/podwieczorek) w placówkach oświaty muszą mieć uwzględniony owoc lub warzywo. Dodatkowo, w związku z obowiązującym obecnie Rozporządzeniem z dnia 26 lipca, musimy również popatrzyć całościowo na dany dzień i sprawdzić ile porcji mleka i produktów mlecznych uwzględniliśmy w posiłkach głównych. Jeśli pojawiły się dwie porcje (w obiedzie/śniadaniu) nie musimy uwzględniać produktów mlecznych w podwieczorku/drugim śniadaniu. Jeśli pojawiła się tylko 1 porcja mleka lub przetworów mlecznych, musimy uwzględnić kolejną porcje w przekąskach.

Rozporządzenie, bowiem obliguje nas do zapewnienia każdego dnia, co najmniej 2 porcji mleka lub produktów mlecznych. Warto pamiętać, że śmietany i masła, nie traktujemy, jako produktu mlecznego (wynika to z niskiej zawartości wapnia w tych produktach).

Jakie jeszcze produkty znajdą się w podwieczorku/2 śniadaniu to już nasza własna inwencja (mogą tam się znaleźć produkty zbożowe, białkowe, orzechy, itd.).

Postaw na różnorodność

Układając dobrze zbilansowany jadłospis w placówkach oświaty, powinniśmy również wziąć pod uwagę, by był on różnorodny. Organizm ludzki do prawidłowego funkcjonowania, rozwoju i wzrostu potrzebuje wielu składników (szereg witamin, związków mineralnych, białka, tłuszczów, węglowodanów), które pozyskuje z produktów spożywczych. Produkty mają zróżnicowaną zawartość poszczególnych związków odżywczych, dlatego by zapewnić dowóz wszystkich potrzebnych składników, musimy wybierać jak najbardziej różnorodne produkty. Im więcej różnych produktów występuje w jadłospisie tym lepiej.

Przykładowo: Jogurt, mimo, że jest pozyskiwany z mleka, będzie miał nieco inny skład. Jogurt to produkt fermentowany, czyli będzie miał mniej cukru niż mleko i dostarczy nam bakterii pro biotycznych (jego skład zmienił się w wyniku procesu fermentacji, pewna ilość cukru została zużyta przez rozwijające się bakterie).

W przypadku warzyw i owoców, ich kolor świadczy o zawartości konkretnych składników odżywczych, dlatego komponując dobrze zbilansowany jadłospis patrzymy również na kolorystykę i dobieramy owoce i warzywa, tak, by w każdym dniu pojawiła się cała gama kolorów.

Przykładowo: Jeśli na obiad mamy zupę pomidorową, dobrze by dodatek warzywny miał inny kolor niż pomarańczowy, czyli w tym dniu nie serwujmy surówki z marchwi, tylko lepiej wybierzmy mizerie, zieloną sałatę czy bakłażana, itd.

To samo tyczy się zbóż. W Polsce najczęściej spożywanym zbożem jest pszenica. Niestety najwięcej spożywamy produktów na bazie pszenicy oczyszczonej (biała mąka, makarony, jasne pieczywo, kasza manna, itp.). Oczyszczone produkty (jasne) są oczyszczone również z wielu bardzo cennych składników pokarmowych (witamin, minerałów, błonnika) i bazowanie głównie na nich może spowodować niedobory pokarmowe, dlatego tak ważna jest również i tutaj różnorodność.

Przykładowo: Jeśli serwujemy zupę zagęszczoną kaszą manną lub z dodatkiem ciasta lanego/makaronu, dobrze by na drugie danie pojawił się produkt zbożowy nie bazujący na pszenicy. Nie serwujmy więc wtedy – naleśników, pierogów, makaronów, zamiast tego wybierzmy ziemniaki, ryż, kaszę jęczmienną, jaglaną lub gryczaną.

Jak ułożyć jadłospis w placówkach oświaty – Rozporządzenie z dnia 26 lipca 2016 roku

Rozporządzenie z dnia 26 lipca obliguje nas również do uwzględnienia porcji ryby przynajmniej 1 raz w tygodniu. Oczywiście, możemy uwzględnić, ją równie dobrze dwa razy w tygodniu. W przypadku ryb również stawiamy na różnorodność. Ryby to produkty, które są dobrym źródłem witaminy D, tak zwanych dobrych tłuszczów, jodu, niestety są jednocześnie mocno zanieczyszczone metalami ciężkimi i dioksynami. W zależności od rodzaju ryby ilość tłuszczów, jak i zanieczyszczeń będzie na różnym poziomie, dlatego stosujemy się do zasady dietetyki, by nie serwować na okrągło tej samej ryby.

Przykładowo: W jednym tygodniu możemy podać smażonego dorsza do obiadu, w kolejnym pastę z twarogu, warzyw i sardynek, w kolejnym mirunę z piekarnika, itd.

Różnorodność dotyczy również produktów białkowych. W wielu jadłospisach w placówkach oświaty, niestety dominującym produktem białkowym jest mięso i jego przetwory. Pamiętajmy, że jest wiele innych źródeł białka, których w jadłospisach często jest zbyt mało (strączki – fasola, ciecierzyca, soczewica, jaja, ryby, wszelkiego rodzaju sery, itd.).

Rozporządzenie obliguje nas również do pewnych ograniczeń. Chodzi tu zarówno o technikę przyrządzania potraw, a dokładnie smażenie, jak i produkty, na których bazujemy przy przygotowaniu posiłków.

Maksymalna ilość smażonych potraw w ciągu tygodnia to dwie. Rozporządzenie obliguje nas również to stosowania konkretnych olejów („[…] do smażenia jest używany olej roślinny rafinowany o zawartości kwasów jednonienasyconych powyżej 50% i zawartości kwasów wielonienasyconych poniżej 40%”), nie wszystkie oleje spełniają ten wymóg. Najchętniej używanym i chyba najtańszym olejem do smażenia, który spełnia wymagania jest olej rzepakowy.

Uwaga na cukier i sól

Układając jadłospis w placówkach oświaty, musimy również zwrócić uwagę na ilość cukru, jaka pojawia się w jadłospisie. Chodzi za równo o potrawy, które dosładzamy w kuchni, jak i produkty gotowe zawierające w swym składzie cukier dodany.

Przykładowo dziecko w wieku 3 lat korzystające z pełnego wyżywienia w placówce (75% dziennego zapotrzebowania) nie powinno zjeść w przedszkolu, więcej niż 4 łyżeczki cukru dodanego (ilość ta to suma użytego przez nas cukru w kuchni, jak i cukru, który jest w produktach gotowych, takich jak chleb, słodkie jogurty, ketchup, itp.).

Kolejnym istotnym składnikiem podlegającym limitowaniu jest sól. Podobnie, jak w przypadku cukru dotyczy to zarówno potraw, które solimy osobiście, jak i tych kupowanych, które zostały posolone przez producenta żywności. Ilość soli zjedzona przez dziecko w placówce nie powinna przekroczyć 4 g w ciągu dnia (czyli ¾ łyżeczki).

Czytaj etykiety produktów – nie wszystkie produkty możemy stosować w placówkach oświaty

To, co należy wycofać z żywienia w placówkach oświaty to produkty, w których składzie znajdują się składniki sztuczne i nienaturalne. W myśl jednego z punktów rozporządzenia, który brzmi: „zupy, sosy oraz potrawy sporządzane były z naturalnych składników, bez użycia koncentratów spożywczych, z wyłączeniem koncentratów z naturalnych składników”. Dlatego, jeśli nazwa jakiegoś składnika budzi nasze wątpliwości musimy zweryfikować czy składnik ten jest pochodzenia naturalnego. Gdy mamy wątpliwości lepiej dany produkt sobie odpuścić.

Poprawne bilansowanie jadłospisów w placówkach oświaty nie jest łatwe i na początkowo wymaga ogromnego skupienia. Nie mniej jednak z czasem wchodzi w „krew” i staje się to coraz prostsze i tym samym zajmuje coraz mniej czasu. Dlatego nie warto się denerwować i zrażać. Uzbrój się w cierpliwość i pomyśl, że każdy kolejny układany jadłospis będzie coraz lepszy.

Masz wątpliwości czy Twój jadłospis jest dobrze zbilansowany i zgodny z obecnie obowiązującym Rozporządzeniem?

Skorzystaj z usługi analizy jakościowej Twojego jadłospisu. Chcesz poznać szczegóły oferty napisz dorota@przewodnikzywienia.pl

Pobierz bezpłatny, przykładowy, dobrze zbilansowany jadłospis dedykowany placówką oświaty

Cały czas doskonalisz wiedzę i chciałabyś zobaczyć przykładowy, dobrze zbilansowany jadłospis dedykowany placówkom oświaty. Przygotowałam taki jadłospis do pobrania:

POBIERZ PRZYKŁADOWY, DOBRZE ZBILANSOWANY JADŁOSPIS

Zobacz również artykuł o przepisach prawnych, jakie obecnie obowiązują w placówkach oświaty i żłobkach – przejdź do artykułu

Mam nadzieje, że artykuł rozjaśnił Ci temat i już wiesz jak ułożyć poprawnie zbilansowany jadłospis dedykowany placówkom oświaty.

Jeśli interesują Cię inne zagadnienia dotyczące żywienia w przedszkolu, szkole czy żłobku, napisz to w komentarzu. Może kolejny artykuł będzie poświęcony właśnie temu, co Cię nurtuję.